کد مطلب:28226 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:25

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

حدود كلي جبر و اختيار را تشريح نماييد؟

در رابطه با اعمال و كنش هاي انسان سه ديدگاه وجود دارد: {T1- ديدگاه اشعري ها (جبريون):T} طبق اين نظر انسان اراده اي از خود ندارد و تمام افعال او مستقيما به اراده حق تعالي است بدون آن كه خود اندك نقشي در بود و نبود عمل داشته باشد. طبق اين ديدگاه هر عملي از انسان سر بزند در واقع عمل او نيست. بلكه خداوند است كه از مجراي او آن عمل را انجام داده است. به عبارت ديگر بنابر اين نگرش انسان شبيه يك دستگاه مكانيكي است كه تمام حركات و سكناتش از خارج كنترل مي شود. بر اين نظر اشكالات چندي وارد است از جمله: الف) هر انساني در درون خود مي يابد كه مي تواند در برابر راه هاي گوناگون يكي را برگزيند و ديگري را كنار گذارد و همين بهترين دليل بر اختيار است؛ زيرا تكيه بر تجربه دروني انسان دارد و همگان در اين درك باطني و وجداني شريك و مساويند. اين مسأله زماني واضح تر مي شود كه انسان بر سر دو راهي دچار حيرت شده و نداند كدام يك را برگزيند. يعني همين كه متحير مي شويم كه چه راهي را انتخاب كنيم خود بهترين دليل بر وجود اختيار است. به قول مولوي: {Sاين كه گويي اين كنم يا آن كنم # خود دليل اختيار است اي صنم S} ب ) در متون ديني هر انساني مسؤول اعمال و كنش هاي خويش معرفي شده است: {/B«كُلُّ اِمْرِئٍ بِما كَسَبَ رَهِينٌ»{w18-22w}{I52:21I}/} و بر همين اساس است كه خداوند كيفر و پاداش را براي مجرمان و صالحان قرار داده است. در حالي كه اگر اعمال انسان جبري و بدون اختيار بود ديگر پاداش و كيفر معنا نداشت و خلاف عدالت بود. {T2- ديدگاه مكتب اعتزال:T} معتزله در برابر اشاعره معتقد به وجود اختيار در انسان مي باشند ولي در اين مسير چنان راه افراط پيموده اند كه ديگر هيچ جايگاهي براي اراده حق تعالي در افعال انساني قائل نگرديده و قلمرو كنش هاي بشري را براي پروردگار منطقه ممنوعه اعلام نموده اند به گونه اي كه گويي نعوذ بالله خداوند را هرگز توان دخالت در افعال آدمي و حتي بازداشتن كسي از چيزي نيست. اشكال اين ديدگاه نيز روشن است. چه مخالف قدرت مطلقه پروردگار و توحيد افعالي است. خداوند منان ضمن آن كه ما را مختار آفريده است اما همچنان قدرت دارد كه در افعال ما دخالت بنمايد و بر اراده ما اثر گذارد. {T3- مكتب اهل بيت(ع):T} در برابر دو نقطه نظر تفريطي و افراطي فوق، ائمه اطهار عليهم السلام مساله «امر بين الامرين» را طرح و روشن نمودند كه در آن هم اختيار آدمي محفوظ است و هم توحيد افعالي و قدرت مطلقه الهي. بر اساس اين ديدگاه همان طور كه وجدان حكم مي نمايد آدمي مختار آفريده شده و از اين رو مسؤول اعمال خويش است و از طرف ديگر چنان نيست كه كاملاً رها شده باشد و خدا را توان تأثير در اعمال و ارادات او نباشد. در واقع از جمع بين ادله اختيار وتوحيد افعالي بهترين نتيجه اي كه به دست مي آيد همين راه است. براي آگاهي بيشتر ر . ك : «انسان و سرنوشت» مرتضي مطهري